منیت را میتوان یک الگوی ذهنی در نظر گرفت که اگر در خلقیات و درون شخصی وجود داشته باشد، او را در مسیر خودخواهی و خود برتر بینی قرار میدهد. با توجه به اینکه میتوانیم در خلق و خوی خود و خصلتهای درونیمان تغییراتی ایجاد کنیم، منیت نیز تغییر پذیر است. شخصی که اسیر منیت شده است خود و دیگران را با دارایی و موفقیتهایش ارزیابی میکند، چنین شخصی نمیتواند به رشد و کمال برسد چراکه منیت سرسخت ترین مانع در مسیر موفقیت است. امری طبیعی است که همۀ افراد در برخی از ابعاد زندگی خود دچار منیت شوند و تلاش کنند تا بر مبنای این معیار زندگی خود را پیش ببرند؛ بنابراین ممکن است همۀ ما به این طرز فکر و دیدگاه خودخواهانه دچار شویم. منیت از ما انسانها جدا نیست و جز خلقیات ما بهشمار میرود.
منیت در انسان چگونه ایجاد میشود؟
زمانی که مهارت و تخصصی داشته باشید که مورد قبول برخی از افراد باشد و به سبب آن ویژگی شما را تحسین و تشویق کنند، اگر احساس توانمندی و خاص بودن بیش از اندازه در شما ایجاد شود، منیت آغاز میشود؛ منیت سبب ایجاد احساس خودبرتری در افراد خواهد شد و فردی که بهواسطۀ دیگران مورد تحسین قرار گیرد، خود را بالاتر ببیند، گرفتار منیت شده است. مراحل سادهتر آن به این شکل است که کاری که به نحواحسن انجام میدهید مورد تشویق دیگران قرار میگیرد، سپس احساس خوب و انرژی بالا در شما شکل میگیرد که به مقایسۀ خود با دیگران منتهی میشود، درنتیجه منیت ایجاد میشود. اما اگر آگاهی و علمتان زیاد باشد، از قیاس خود با دیگران به چنین نتیجهای نخواهید رسید. در واقع روش درست این است که خود را با گذشتۀ خود مقایسه کنید چراکه ما در حال رقابت با دیگران نیستیم بلکه تمام سعی خود را میکنیم تا از گذشتۀ خود بهتر باشیم و هر روز یک قدم به سمت موفقیت حرکت کنیم. قیاس سبب ایجاد خشم نسبت به دیگران، کینه، حسادت ومکر خواهد شد و منیت را در ما افزایش میدهد.
علائم و نشانههای منیت:
خودمحوری شدید و ناتوانی در دیدن دیدگاه دیگران
انتقادناپذیری و واکنش شدید به نظرات مخالف
احساس برتری دائمی نسبت به دیگران
اصرار بر درست بودن نظرات خود در هر شرایطی
قطع کردن صحبت دیگران و تحمیل نظرات خود
تمایل به کنترل و دستور دادن به دیگران
ناتوانی در پذیرش اشتباهات خود
کمالگرایی افراطی و توقعات غیرواقعی
تحقیر و کوچک شمردن دستاوردهای دیگران
عدم همدلی و درک احساسات دیگران
منیت در قرآن به چه معناست؟
منظور از منیت خودخواهی و خودبینی است و آن را به شخصی نسبت میدهند که از خود راضی و خود پرست است؛ شخصی که منیت دارد خودش را از دیگران برتر میبیند، در متون اسلامی و اخلاقی از این صفت ناپسند بیشتر با عبارتهایی مانند عُجب ،کبر و تکبر وغرور یاد شده است. ریشۀ منیت و خود خواهی، جهل و نادانی نسبت به نیرو وتواناییها و استعدادهای خود، عدم شناخت و آگاهی لازم از خداوند است؛ چراکه اگر بدانید انسان در برابر خداوند و نیرویی که دارد بسیار ضعیف و ناتوان است، آلوده به منیت نخواهید شد. آگاهی و شناخت از خدا و مخلوقات او سبب از بین رفتن منیت در انسان خواهد شد چون به این درک خواهد رسید که هرآنچه دارد از قدرت خداوند است و خداوند هر لحظه که بخواهد میتواند دارایی او را کم یا زیاد کند؛ البته رسیدن به این مرحله از معرفت، کار آسانی نیست. بنابراین براساس متون اسلامی علت منیت، جهل است و درمان آن چیزی جزعلم و آگاهی نیست، مطالعۀ قرآن و تفسیر آن یکی از روشهایی است که به افزایش دانش کمک خواهد کرد، اگر بخواهیم قرآن را با نگاه منیت ببینیم، یک شخص در قرآن صاحب من و منیت است که فرعون نام دارد؛ درواقع فرعون خود را مقابل حق تعالی قرار دادهاست و این اصل منیت بهشمار میرود.
تفاوت غرور سالم با منیت:
غرور سالم و منیت، دو مفهوم کاملاً متفاوت هستند. غرور سالم از خودآگاهی و درک درست تواناییها نشأت میگیرد و با تواضع و احترام به دیگران همراه است. فردی که غرور سالم دارد، میتواند از موفقیتهای خود خوشحال باشد بدون آنکه دیگران را تحقیر کند. در مقابل، منیت ریشه در خودبزرگبینی و احساس برتری دارد. افراد دارای منیت معمولاً نمیتوانند موفقیت دیگران را ببینند و همواره در تلاشند تا برتری خود را به دیگران ثابت کنند. آنها اغلب واقعیتها را انکار میکنند و در پذیرش اشتباهات خود ناتوان هستند.
تفاوت منیت با خودشیفتگی:
گرچه منیت و خودشیفتگی شباهتهایی دارند، اما تفاوتهای اساسی بین آنها وجود دارد. منیت معمولاً محدود به برخی جنبههای شخصیتی است و با خودآگاهی و تلاش میتواند تغییر کند. این ویژگی میتواند موقتی باشد و در موقعیتهای خاص بروز کند. در مقابل، خودشیفتگی یک اختلال شخصیت عمیقتر است که با نیاز دائمی به تحسین و توجه همراه است. افراد خودشیفته معمولاً توهمات بزرگمنشی دارند و درمان این اختلال پیچیدهتر و نیازمند مداخله تخصصی است.
تفاوت منیت با اعتماد به نفس:
اعتماد به نفس و منیت تفاوتهای اساسی دارند. اعتماد به نفس بر پایه خودشناسی واقعی و پذیرش نقاط قوت و ضعف شکل میگیرد. فردی که اعتماد به نفس سالم دارد، میتواند موفقیت دیگران را تحسین کند و از آن درس بگیرد. او انعطافپذیر است و میتواند تغییرات را بپذیرد. در مقابل، منیت بر پایه توهمات و خودبزرگبینی است. افراد دارای منیت معمولاً موفقیت دیگران را تهدیدی برای خود میدانند و به شدت در برابر تغییر مقاومت میکنند. آنها معمولاً اضطراب و ناامنی درونی دارند که با رفتارهای متکبرانه آن را میپوشانند. این تفاوتها نشان میدهد که چرا اعتماد به نفس برای رشد شخصی مفید است، در حالی که منیت میتواند مانعی جدی برای پیشرفت باشد.
چگونه از منیت رها شویم ؟
انسانی که گرفتارمنیت شدهاست باید سعی در این داشتهباشد که هر لحظه به فقر وجودی خود نسبت به حق تعالی توجه کند، چرا که کم توجهی به این موضوع، او را دراین سیاهچال منیت گرفتار کردهاست؛ و به همین علت در طی زندگی هیچوقت به کمال نخواهد رسید چرا که منیت از اصلیترین موانع رشد است. منیت تا زمانی که در وجود شما برقرار باشد، برای رسیدن به ارزشمندی درونی؛ همیشه بهدنبال تایید و پذیرش از دیگران خواهید بود.
در ادامه سه روش که به رهایی از منیت کمک خواهد کرد را بیان میکنیم:
1-رسیدن به خودشناسی و خداشناسی
باتوجه به اینکه منیت از عدم آگاهی نسبت به خود و پروردگار شکل میگیرد، اولین گامی که میتوانید برای رهایی از منیت بردارید، شناخت خویش و خداوند است، زمانی که به شناخت خود برسید به خداوند نیز نزدیک تر خواهیدشد؛ همچنین بیشتر او را میشناسید، اگر انسانها به این درک برسند که عظمت و جلال از پروردگار یکتا است، دیگر دچار تکبر و خودبینی نخواهد شد.
2-توجه به راهنماییهای افراد با تقوا
اگر آگاهی خود را از تاثیرات ناخوشایند منیت بالا ببرید، بدون شک آن را رها خواهید کرد چرا که اثرات بد آن در قدم اول روی خودتان است؛ تا زمانی که از خواب غفلت بیدار نشوید، نمیتوانید این رفتار ناپسند را از خود دور کنید. گوش دادن به راهنمایی افرادی که دانش و تجربه بیشتری دارند، میتواند به ایجا دیدگاه درست به زندگی و تغییر خلقیات شخصیتان کمک کند.
3-مقابله با جلوههای منیت
باتوجه به عقاید اسلامی با صفاتی مانند خودنمایی، کینهورزی، خودبرتری، حسادت و… که براثر منیت در انسان بهوجود میآید؛ مبارزه خواهد شد و در مقابل بر صفات مثبتی مانند خیرخواهی، عفو و گذشت و… تاکید میشود، اگر میخواهید با این رفتار ناپسند مقابله کنید، خوب است که صفات مثبت را در خود ایجاد و تقویت کنید.
سخن پایانی
برای درمان منیت خوب است که ریشۀ آن را بشناسید و به مقابله با آن قیام کنید؛ براساس بیانات پیامبراسلام(ص) هرآنچه که به انسان غرور بخشد او را مست خواهد کرد و باید در اینباره با احتیاط برخورد کند، مانند پول و ثروت، علم و دانش و…
تمامی مواردی که احساس غرور در شما ایجاد کند میتواند نقطه شروع منیت باشد، بنابراین مهارت بالایی میطلبد که با تمام داراییهای ارزشمندی که در درون و بیرون خود دارید، این الگوی ذهنی را از خود دور کنید.